Όπως μάθαμε από το 2010, τα μνημόνια απαρτίζονται από δύο σκέλη: τη δανειακή σύμβαση, που ορίζει το ποσό που λαμβάνει το κράτος για να αποφύγει την επίσημη χρεωκοπία (€110 δις το 2010, €130 δις το 2012, €86 δις το 2015)˙ και το κατεξοχήν μνημόνιο, δηλαδή τον κατάλογο μέτρων που, σύμφωνα με τα στρεβλά οικονομικά της Τρόικας, θα επιτρέπουν (υποτίθεται) στην οικονομία να αποπληρώνει το χρέος μέχρι αυτό να καταστεί εξυπηρετήσιμο. Δυστυχώς, πρέπει να λέμε «υποτίθεται», διότι σύμφωνα με το ΔΝΤ (Έκθεση 17/40, 7.2.2017) «ακόμη και με την πλήρη εφαρμογή» των μέτρων της ΕΕ, το ελληνικό χρέος αναμένεται να εκτιναχτεί σε ανεξέλεγκτα επίπέδα μετά το 2030 και, από το σημερινό ρεκόρ του 180% του ΑΕΠ, να φτάσει το 300% το 2060!
Σύμφωνα, όμως, με το γνωστό αφήγημα της κυβέρνησης, η λήξη του γ΄ μνημονίου, τον Αύγουστο του 2018, θα είναι «καθαρή» και η οικονομία θα μπει σε σταθερή τροχιά ανάκαμψης. Όπως τόνισε ο πρωθυπουργός στις 31 Μαρτίου στο Λαύριο, «σε λίγους μήνες, το καλοκαίρι, βγαίνουμε καθαρά και οριστικά από τα μνημόνια». Όμως το παραμύθι αυτό, όπως και στην ομώνυμη ταινία του Κακογιάννη, θα είναι «το τελευταίο ψέμα» της κυβέρνησης Σύριζα-ΑΝΕΛ. Εκείνο που στην πραγματικότητα συμβαίνει είναι ότι η κυβέρνηση, μαζί με τους δανειστές, έχουν ήδη ξεκινήσει την εφαρμογή ενός κρυφού δ΄ μνημονίου ύψους περίπου €20 δις για την περίοδο 2018-20. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
1. Γιατί υπάρχει ανάγκη δ΄ μνημονίου; Η απάντηση είναι απλή: μετά τον Αύγουστο του 2018 η Ελλάδα δεν θα μπορεί να δανείζεται στις διεθνείς αγορές δίχως κεφαλαιακό απόθεμα που να εγγυάται στους ιδιώτες δανειστές της ότι θα πάρουν πίσω τα λεφτά τους, αν η χώρα αποκλίνει από τους φιλόδοξους δημοσιονομικούς στόχους της πενταετίας 2018-22. Παράλληλα, οι αγορές δεν πρόκειται να εμπιστευτούν την Ελλάδα αν μετά το 2018 η χώρα δεν βρίσκεται σε νέο «πρόγραμμα» εντατικής επιτήρησης (δηλαδή αν έχει όντως «καθαρή έξοδο»).
2. Γιατί το δ’ μνημόνιο δεν μπορεί να είναι φανερό, όπως τα προηγούμενα; Οι λόγοι είναι πολιτικοί. Ύστερα από οκτώ χρόνια μνημονίων, θα ήταν τρανταχτή παραδοχή ήττας για την Τρόικα να ομολογήσει ότι το γ΄ μνημόνιο δεν ήταν το τελευταίο. Επιπλέον, ένα επίσημο δ΄ μνημόνιο θα απαιτούσε συζητήσεις και έγκριση στα κοινοβούλια των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, φέρνοντας έτσι σε αμηχανία πολλές κυβερνήσεις που θα πρέπει πάλι να εξηγήσουν στους φορολογουμένους τους γιατί πρέπει να ξαναδανείσουν την Ελλάδα. Αντίστοιχο συμφέρον έχει φυσικά και ο Σύριζα, που εξαρτά την πολιτική επιβίωσή του από την τήρηση της υπόσχεσης ότι η Ελλάδα θα βρίσκεται εκτός μνημονίων πριν τις επόμενες εκλογές. Επομένως, κυβέρνηση και δανειστές έχουν κοινό πολιτικό συμφέρον από την απόκρυψη του δ΄ μνημονίου.
3. Πώς θα μεταβιβαστεί το δάνειο του δ΄ μνημονίου δίχως νέα δανειακή σύμβαση; Κατά το ήμισυ, δηλ. τα €9 δις, το ποσό ήδη μεταφέρεται μέσα από τις διογκωμένες τελευταίες δόσεις του γ΄ μνημονίου. Το υπόλοιπο μισό θα χρηματοδοτηθεί από ιδιωτικό δανεισμό, με διαμεσολάβηση της ΕΚΤ, κατά παρόμοιο τρόπο με το ξεκίνημα του μεταμνημονιακού προγράμματος ενισχυμένης επιτήρησης της Πορτογαλίας (Post-Programme Surveillance). Εξάλλου, από τον περασμένο Ιανουάριο, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης μιλά ξεκάθαρα για «μια ταμειακή ασπίδα, έναν κουμπαρά με αρκετά χρήματα, γύρω στα €18-19 δις, ούτως ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες των επόμενων ετών». Κατά τον κ. Δραγασάκη, αυτό το «μαξιλάρι» δημιουργείται «για να μη χρειάζεται να τρέχουμε ξανά στους θεσμούς και να υπογράφουμε μνημόνια». Επομένως, κατά ομολογία της ίδιας της κυβέρνησης, πρόκειται για άτυπο υποκατάστατο ενός επίσημου νέου μνημονίου.
4. Πώς θα επιβάλλει η Τρόικα νέα μνημονιακά μέτρα το 2019-20 τη στιγμή που θα έχει ήδη δανείσει στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσό του δ΄ μνημονίου το 2018; Μα τα μέτρα του δ΄ μνημονίου έχουν ήδη ψηφιστεί από την ελληνική Βουλή το Μάιο του 2017! Στο πλαίσιο της β΄ αξιολόγησης του γ΄ μνημονίου, η Τρόικα, κατά πρωτοφανή τρόπο, επέβαλε επιπρόσθετα μέτρα για το 2019-20, δηλαδή για μια διετία μετά τη λήξη του γ΄ μνημονίου, ισχυριζόμενη πως έτσι θα διευκόλυνε το ΔΝΤ να μπει στο ελληνικό πρόγραμμα. Χρησιμοποιώντας ως όπλο τη μη εκταμίευση της δεύτερης δόσης, η Τρόικα επέβαλε περικοπές συντάξεων ύψους 1% του ΑΕΠ για το 2019 και μείωση του αφορολογήτου κατά άλλο 1% του ΑΕΠ για το 2020! Φυσικά, το ΔΝΤ ακόμη αρνείται να μπει στο ελληνικό πρόγραμμα διότι θέτει επιπλέον όρους. Ωστόσο, το 2019-20 θα ισχύσουν νέα μνημονιακά μέτρα (επί όλων των παλιών που θα παραμείνουν) παρόλο που επισήμως θα είμαστε υποτίθεται εκτός μνημονίων!
Τα παραπάνω κάθε άλλο παρά «καθαρή έξοδο» περιγράφουν. Ωστόσο, το σοβαρότερο μεσοπρόθεσμο πρόβλημα για την ελληνική οικονομία είναι το γεγονός ότι η ανάκαμψη του 2017 παρέμεινε στο αναιμικό 1,4%, διαψεύδοντας για πολλοστή φορά την ΕΕ, που προέβλεπε ανάπτυξη 2,7%. Δεδομένου ότι τη χρονιά αυτή ο στόχος για το πρωτογενές πλεόνασμα ήταν χαμηλός (1,75%), είναι σχεδόν βέβαιο ότι την πενταετία 2018-22, όταν οι στόχοι για το πλεόνασμα θα είναι διπλάσιοι (3,5%), η ελληνική οικονομία θα ξαναβυθιστεί στην ύφεση. Αυτό, φυσικά, δεν θα οφείλεται σε τίποτα απροσδόκητο ή απρόβλεπτο. Είναι το εξαρχής αναμενόμενο αποτέλεσμα όσων υπέγραψε ο Αλέξης Τσίπρας όταν ξαναπαρέδωσε τη χώρα στην Τρόικα τον Ιούλιο του 2015.
