Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Αλέξανδρου Καζαμία στη βρετανική «DailyExpress», στις 20 Αυγούστου 2020. Τις ερωτήσεις υπέβαλε ο δημοσιογράφος Ciaran Mc Grath.
Το Oruc Reis πραγματοποιεί σεισμικές έρευνες κοντά στο Καστελλόριζο. Το συμπέρασμα είναι ότι πρόκειται για προ-οιωνό σχεδίων για έρευνες πετρελαίου. Πέρα από κάθε άλλο θέμα, είναι ρεαλιστικά αυτά τα εγχειρήματα; Με άλλα λόγια, υπάρχει πετρέλαιο και υπάρχουν ενδείξεις για το πόσο μπορεί να είναι αυτό;
Το 2010 η αμερικανική Geological Survey υπολόγισε ότι η περιοχή του Λεβάντε στην Ανατολική Μεσόγειο διαθέτει αποθέματα της τάξης των 1,7 δισεκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου και 3,5 τρισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου. Πρόσφατα, η Exxon Mobil, η ιταλική Eni και η γαλλική Total προγραμμάτισαν γεωτρήσεις για εξεύρεση πετρελαίου κοντά στην Κύπρο. Οι επιχειρήσεις αυτές δεν επενδύουν πόρους αν δεν είναι βέβαιες ότι η Ανατολική Μεσόγειος είναι πλούσια σε πετρέλαιο. Εξίσου σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου έχουν βρεθεί κοντά στο Ισραήλ και την Κύπρο. Μαζί με την Ελλάδα, οι δύο αυτές χώρες αποφάσισαν να κατασκευάσουν τον νέο αεραγωγό East-Med για την εξαγωγή 20 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου το χρόνο στην Ευρώπη, προς έντονη ενόχληση της Τουρκίας. Υπάρχει μια ισχυρή οικονομική βάση στους έντονους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς που διαμορφώνονται σήμερα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πέραν αυτού, με το να στέλνει νηοπομπή πολεμικών πλοίων, ο κ. Ερντογάν στέλνει επίσης ένα μήνυμα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης το χαρακτήρισε ως επιθετική («aggressive») κίνηση εκ μέρους της Τουρκίας. Είναι σωστό να το λέει αυτό;
Θα αποκαλούσα τις κινήσεις αυτές μάλλον «προκλητικές» παρά «επιθετικές» (aggressive). Η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι το Oruc Reis «μπήκε» εντός της υφαλοκρηπίδας της, αλλά η υφαλοκρηπίδα βρίσκεται ως γνωστόν στο βυθό, ενώ το Oruc Reis έπλευσε πάνω σε διεθνή ύδατα. Σύμφωνα με την ελληνική κυβέρνηση, το τουρκικό ερευνητικό σκάφος δεν πραγματοποίησε έρευνες στο βυθό. Ο Σύμβουλος Ασφαλείας του Έλληνα πρωθυπουργού, που ισχυρίστηκε το αντίθετο (και μετά το ανακάλεσε), υποχρεώθηκε σήμερα σε παραίτηση. Συνεπώς, σύμφωνα με το επίσημο ελληνικό αφήγημα, δεν υπήρξε παραβίαση του ελληνικού κυριαρχικού χώρου. Υπάρχει βεβαίως η τουρκική Navtex, που προειδοποιεί ότι το Oruc Reis σκοπεύει να διεξαγάγει έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Ως τώρα όμως, αυτό μοιάζει περισσότερο με πρόκληση, παρά με επιβεβαιωμένη επίθεση. Ο κ. Μητσοτάκης, που αποδέχεται αυτήν την εκδοχή των γεγονότων, θα μπορούσε να υιοθετήσει μια πιο εποικοδομητική γλώσσα. Όμως, όπως ο Ερντογάν, παίζει κι αυτός το λαϊκιστικό χαρτί απευθυνόμενος σε ένα εθνικιστικό ακροατήριο εντός της χώρας του. Η στάση του όμως είναι αντιφατική. Αφενός κατηγορεί την Τουρκία για «επιθετική» συμπεριφορά, ενώ αφετέρου επιμένει πως δεν υπήρξε παραβίαση του κυριαρχικού χώρου της Ελλάδας. Όπως όλοι οι πολιτικοί που προσφεύγουν στο λαϊκισμό, θέλει και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο.
Από την άλλη, ο κ. Ερντογάν ισχυρίζεται ότι είναι δικαίωμά του να το πράττει, δεδομένης της εγγύτητας του νησιού (Καστελλόριζου) προς την ηπειρωτική Τουρκία. Επιχείρησε επίσης να κάνει παραλληλισμούς με τις ελληνικές επιστημονικές έρευνες γύρω από την Κύπρο. Υπάρχει κάποια αντιστοιχία εδώ;
Δεν είναι δικαίωμα της Άγκυρας να πραγματοποιεί γεωτρήσεις δίπλα σε ένα ελληνικό νησί επειδή τυγχάνει να είναι κοντά στην ηπειρωτική Τουρκία. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982 για το Διεθνές Δίκαιο τη Θάλασσας, τα ελληνικά νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα, γεγονός που καθιστά την περιοχή γύρω από το Καστελλόριζο μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του 1982, αλλά αυτό δεν της παρέχει το δικαίωμα να ορίζει την υφαλοκρηπίδα των γειτόνων της κατά το δοκούν ή σε αντίθεση με το Διεθνές Δίκαιο. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία βάση για τις συγκρίσεις ανάμεσα στις παράνομες τουρκικές έρευνες κοντά στην Κύπρο και στις ελληνικές έρευνες. Η επίσημη κυβέρνηση της Κύπρου είναι αυτή που εκδίδει άδειες και ως τώρα δεν έχει εκδώσει άδεια σε τουρκική εταιρεία. Από το 1974, η Τουρκία κατέχει παράνομα το 37% της Κύπρου, μια κατοχή που έχει καταδικάσει ο ΟΗΕ και όλα τα κράτη του ΝΑΤΟ. Συνεπώς, αυτό που υπαινίσσεται ο Ερντογάν είναι ότι η Τουρκία δικαιούται να πραγματοποιεί γεωτρήσεις γύρω από την Κύπρο επειδή ο στρατός της κατέχει παράνομα το βόρειο τμήμα της. Το οικονομικό μερίδιο της Τουρκοκυπριακής κοινότητας μπορεί και πρέπει να αποδοθεί σε αυτήν μόνο όταν η Τουρκία αποσύρει τον στρατό κατοχής στο πλαίσιο μιας επίλυσης του Κυπριακού υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
Υπήρξε πολλή ρητορική τις τελευταίες μέρες, ιδίως με τα σχόλια του Ερντογάν περί «ληστρικών» ενεργειών. Ποιος είναι ο κίνδυνος μιας τέτοιας γλώσσας; Μπορεί πράγματι να ξεχυλίσει το ποτήρι και να έχουμε πόλεμο; Ποια είναι τα ρίσκα αν κάτι τέτοιο συμβεί;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει κανείς που να έχει συμφέρον να δει τη διένεξη αυτή να κλιμακώνεται σε πόλεμο. Από τότε που αναμείχθηκε το Ισραήλ στην κατασκευή του αεραγωγού East-Med, εδώ και λίγα χρόνια, η ελληνοτουρκική διένεξη έπαψε να είναι αμιγώς διμερής. Επομένως, αν ξεσπάσει πόλεμος, όλη η περιοχή θα βρεθεί τυλιγμένη στις φλόγες. Όπως συμβαίνει συνήθως, η κύρια ανησυχία σε αυτό το στρατηγικό «παίγνιο της κότας» είναι να μην χαθεί ο έλεγχος της κατάστασης και προκληθεί ένα «θερμό επεισόδιο» το οποίο θα στοιχίσει ζωές. Κατά την έξοδο του Oruc Reis στις 10 Αυγούστου, μία από τις τουρκικές φρεγάτες που το περιστοίχιζαν συγκρούστηκε με την ελληνική φρεγάτα «Λήμνος» και υπέστη υλικές ζημιές. Γι’ αυτό, είναι άμεση ανάγκη να επιβληθεί προς όλες τις πλευρές moratorium ερευνών και εξορύξεων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πώς βλέπετε εδώ το ρόλο του ΟΗΕ; Και της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Η Γαλλία έστειλε ένα πολεμικό πλοίο στην περιοχή – νομίζετε ότι η Βρετανία θα έπρεπε να κάνει το ίδιο; Μήπως θα ήταν πιο σοφό η Βρετανία να παραμείνει εκτός;
Δεν είναι συνετό σε μια τέτοια κατάσταση να στέλνονται κι άλλα πολεμικά πλοία στην περιοχή. Οι αντιδράσεις της Γαλλίας θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν περαιτέρω ένταση αντί να αναχαιτίσουν αυτήν που ήδη υπάρχει. Η Βρετανία μπορεί να ασκήσει επιρροή μέσω του ΝΑΤΟ και του ΟΗΕ στην κατεύθυνση επιβολής ενός moratoriumσε όλες τις έρευνες και εξορύξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά έναν περίεργο τρόπο, και οι δύο πλευρές προσεγγίζουν το θέμα ανάποδα: Προσπαθούν να επιλύσουν τις παλιές διαφορές τους στο Κυπριακό και την υφαλοκρηπίδα στρατιωτικοποιώντας τον οικονομικό ανταγωνισμό τους για φυσικούς πόρους. Όμως, η μόνη ορατή λύση απαιτεί το ακριβώς αντίθετο: Να λύσουν πρώτα τις διαφορές τους, μέσω διαλόγου και διαμεσολάβησης του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, και μετά να στραφούν στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της περιοχής.
Γνωρίζω σε γενικές γραμμές την ιστορία, αλλά μήπως θα μπορούσατε να μου εξηγήσετε γιατί αυτή η διένεξη ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα συνεχίζεται; Χειροτερεύει ο Ερντογάν τα πράγματα (σκέφτομαι την απόφασή του για την Αγία Σοφία, για παράδειγμα). Υπάρχει κάποιος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν αυτές οι ανταγωνιστικές απέχθειες να αντιμετωπιστούν και η κατάσταση να αποκλιμακωθεί;
Το 1999-2013, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις γνώρισαν μια περίοδο ύφεσης, που έφερε τις δύο πλευρές αρκετά κοντά στην επίλυση των διαφορών τους στην Κύπρο και το Αιγαίο. Δυστυχώς όμως, δεν μπόρεσαν να έρθουν τόσο κοντά ώστε να τις λύσουν. Όμως αυτή παραμένει η καλύτερη προσπάθειά τους ως τώρα. Μετά το 2010, αυτή η ύφεση ανατράπηκε, για δύο λόγους. Πρώτον, οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας υπέστησαν ρήξη για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ επίσης κατέρρευσαν λόγω των θέσεων του Ερντογάν στο Παλαιστινιακό και στις επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης.
Δεύτερον, μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου εντοπίστηκαν κοντά στο Ισραήλ το 2010, αναζητώντας εξαγωγικές αγορές στην Ευρώπη. Το 2013, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ εγκατέλειψαν την Τουρκία ως πρώτη επιλογή για την κατασκευή αεραγωγού προς την Ευρώπη, επιλέγοντας την Ελλάδα ως εναλλακτικό δρόμο. Αυτό είναι ένα ισχυρό αίτιο πίσω από τις πρόσφατες τουρκικές προκλήσεις εις βάρος της Ελλάδας. Ο Ερντογάν θέλει ένα μερίδιο αυτής της σύμπραξης και αρνείται να δεχτεί τη γεωπολιτική απομόνωση της χώρας του. Οι προκλητικές κινήσεις του, συμπεριλαμβανομένης και της πολιτιστικά προσβλητικής απόφασης για την Αγία Σοφία καθώς και του παράνομου Μνημονίου του για την ΑΟΖ με την κυβέρνηση Σαράζ στη Λιβύη, εντάσσονται στην ίδια αυτή στρατηγική. Με άλλα λόγια, το Ισραήλ είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο στη σημερινή κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο, όμως ελάχιστοι αναλυτές μιλούν γι’ αυτό. Φοβάμαι πως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ έχουν παγιδευτεί σε μία Τουρκο-Ισραηλινή διένεξη, με την Ελλάδα και την Κύπρο να επωμίζονται το κύριο βάρος της διότι θεωρούνται γεωπολιτικά ως οι αδύναμοι κρίκοι.
