Ιούλιος 1962
Θυμάμαι. Όσο πλησίαζε η μέρα της αναχώρησης μας από τις Βρυξέλλες για το πρώτο μας καλοκαιρινό τετραήμερο οδικό ταξίδι στο Πήλιο, όλοι στο σπίτι ήταν χαμόγελα και χαρά. Από τα βορειοδυτικά σύνορα της Γιουγκοσλαβίας με την Αυστρία μέχρι τα νότια στη Γευγελή, ο δρόμος ήταν μια ευθεία 1300 χμ. Υπήρχε μια υπηκοότητα, η γιουγκοσλαβική, για την οποία οι πολίτες ήταν περήφανοι. Mια γλώσσα, η σερβοκροατική, ένα σταθερότατο νόμισμα, το γιουγκοσλάβικο δηνάριο. Mια κρατική εταιρία πετρελαιοειδών, η Jugopetrol. Καμία πολυεθνική της συμφοράς και της εκμετάλλευσης των λαών. Kαμία Coca Cola Inc. Kαμία Zara που να πουλάει πανάκριβα τα ρούχα που παράγει στα εργοστάσια-σκλαβοπάζαρα της Ασίας. Kανένα εισαγόμενο προϊόν στα μαγαζιά. Κανένα Starbucks Coffee να αράζουν αργόσχολοι μαμμόθρεφτοι όλη μέρα μ’ έναν καφέ στο χέρι. Παντού εργασία, κοπερατίβες και αγροκομπινάτα (κρατικά αγροκτήματα). Γυναίκες και άντρες απολάμβαναν δωρεάν υγεία και παιδεία, φθηνή κατοικία, παιδικούς σταθμούς στους τόπους δουλειάς, 15 μέρες πληρωμένες διακοπές στην Αδριατική ή στο βουνό. Η ανεργία ήταν ανύπαρκτη. Δεν υπήρχε όμως αστικού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αλλά ούτε και δημόσιο χρέος και Τροΐκα τοκογλύφων, όπως αυτή που λυμαίνεται σήμερα την Αθήνα.
Κεντρική Γιουγκοσλαβία, 21 Oκτώβρη 1978
Μεταπτυχιακός φοιτητής πια και στο δρόμο προς την Ελλάδα, αντικρίζω στην είσοδο μιας πόλης την ακόλουθη προειδοποιητική πινακίδα: «Γερμανέ σταμάτα! Μην μπεις σε τούτη τη πόλη! Θυμήσου το έγκλημά σου στις 21.10.1941». To Κραγκούγιεβατς είναι μαρτυρικό, όπως τα Καλάβρυτα, το Δύστομο, η Καισαριανή, το Δοξάτο Δράμας, τη Δράκεια Πηλίου και άλλες 95 πόλεις και χωριά στη Πατρίδα μας. Οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι είχαν σκοτώσει σε ενέδρα 10 Ναζί κατακτητές στις 16 Οκτωβρίου 1941. Ως αντίποινα, 2.800 Γιουγκοσλάβοι άνδρες - ανάμεσά τους 177 μαθητές - εκτελέστηκαν μαζικά σε διάστημα 7 ωρών τη μέρα εκείνη. Στον τόπο της θυσίας για τη λευτεριά δημιουργήθηκε ένα τεράστιο υπαίθριο Μαυσολείο 3.500 στρεμμάτων κατά της Ναζιστικής βαρβαρότητας. Η αντίσταση και η νίκη των παρτιζάνων κατά του Ναζισμού αποτέλεσε το υπόβαθρο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η ανεξαρτησία και ο σοσιαλισμός. Τριάντα επτά χρόνια μετά τη σφαγή, βγαίνοντας συγκινημένος από το Κραγκούγιεβατς στη Zastava 101 των Γιουγκοσλάβων φίλων μου, ρώτησα: «Τι θα γίνει η Γιουγκοσλαβία όταν αποβιώσει ο Πρόεδρος Τίτο;» H σχεδιαζόμενη συλλογική και εκ περιτροπής Προεδρία της χώρας με ανησυχούσε για τις φυγόκεντρες τάσεις που θα πρoκαλούσε. O Στρατάρχης πέθανε μετά από 2 χρόνια.
Προς τη διάλυση
Η χώρα ως μέλος του Κινήματος των Αδεσμεύτων στήριζε έμπρακτα όλα τα κινήματα ανεξαρτησίας στην Αφρική και την Ασία. Διέθετε τεράστιο κύρος διεθνώς. Όμως, η συνταγματική αναθεώρηση του 1974 ισχυροποίησε στις ομόσπονδες οντότητες τη δυνατότητα αυτονόμησης. Προώθησε δηλαδή υποβόσκουσες εθνικιστικές ορέξεις που κατέληξαν σε βιαιότητες και εθνοκαθάρσεις στην Κροατία, τη Βοσνία και τη Σερβία. O βομβαρδισμός του ΝΑΤΟ για δήθεν ανθρωπιστικούς σκοπούς, χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αποτέλεσε το Κύκνειο Άσμα της Γιουγκοσλαβίας. Η ανιστόρητη ηγεσία του ΝΑΤΟ δεν ντράπηκε καν όταν την άνοιξη του 1999 τα αεροπλάνα της βομβάρδισαν το Μαυσωλείο των 2.800 Ηρώων στο μαρτυρικό Κραγκούγιεβατς.
Μια Γιουγκοσλαβία του 21ου αιώνα
Σκέφτoμαι πώς θα ήταν αν δεν είχε διαλυθεί η ενιαία Γιουγκοσλαβία. Αν δεν είχε αφήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση (EE) ένα βίαιο δράμα που εξελισσόταν στη πόρτα της να το χειρίζεται η Ουάσιγκτον. Από τη δεκαετία του 1980, να είχε συμβάλει ουσιαστικά και δυναμικά η EE σε μια πρωτοβουλία ειρήνευσης, πολιτικής διαμεσολάβησης, διάσωσης και στήριξης μιας δημοκρατικής μεταρρύθμισης της φίλης πολυπολιτισμικής αυτής χώρας. Και να είχε ενταχθεί η ενιαία η Γιουγκοσλαβία στην ΕΕ το 2004. Άλλη φωνή θα είχε σήμερα, άλλη δύναμη πίεσης θα μπορούσε να ασκήσει η πληγωμένη Ευρώπη του Νότου στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο. Όμως το διευθυντήριο του «διαίρει και βασίλευε» δεν το ήθελε αυτό. Δύσκολα θα έλεγχε ένα δυνατό Ομοσπονδιακό Βελιγράδι. Εύκολα χειραγωγούνται σήμερα οι τοπικοί άρχοντες των έξι ανεξαρτήτων οντοτήτων (και του μη αναγνωρισμένου από τον ΟΗΕ Κοσσυφοπεδίου) της κάποτε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Δεν θα υπήρχε η προδοτική Συμφωνία των Πρεσπών που θα απέρριπτε ούτως ή άλλως με δημοψήφισμα ο ελληνικός λαός. Την στήριξαν όπως αποδείχτηκε στη πράξη τα δυο μεγαλύτερα ελληνικά συντηρητικά κόμματα. ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ δέχτηκαν ουσιαστικά τη πλαστογράφηση της ιστορίας της Μακεδονίας από τους Σκοπιανούς. Ταυτόχρονα, με τη διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, έστρωσε η Αθήνα με χαλί την διείσδυση, την ισχυροποίηση της θέσης και επιρροή της Τουρκίας στα Δυτικά Βαλκάνια.
Nοσταλγία
Ήταν κάποτε μια χώρα φιλειρηνική και πολιτισμένη όπου όλοι οι άνθρωποι ζούσαν για 70 χρόνια αγαπημένοι και ενωμένοι. Χωρίς πολλές πολυτέλειες και εισαγόμενα προϊόντα. Αλλά είχαν και όλοι τους δουλειά, αξιοπρεπείς συντάξεις και φιλικές σχέσεις με όλα τα κράτη του Κόσμου. Σέρβοι παντρευόταν με Κροάτισσες και Βόσνιοι με Κοσοβάρες. Μαυροβούνιοι εργάζονταν στη Σλοβενία. Πολλοί έκαναν διακοπές στη φιλόξενη Ελλάδα και ήταν λάτρεις του Πηλίου. Kαι όλοι τους από το Μάριμπορ μέχρι το Μοναστήρι πανηγύριζαν με slivovica όταν η ομάδα της Jugoplastika Split σάρωνε τα πάντα στο Πανευρωπαΐκο μπάσκετ.