Συνέντευξη του Αλέξανδρου Καζαμία, Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κόβεντρυ, στην τουρκική εφημερίδα BirGün
Γιατί απέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ; Πού έσφαλε;
Ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε στις εκλογές της περασμένης Κυριακής για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, από τον Ιούλιο του 2015 εφάρμοσε τη λιτότητα που επέβαλε η Τρόικα, που απαιτεί από την κυβέρνηση πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 3,5% ετησίως μέχρι το 2022 και 2% ως το 2060. Αυτό σημαίνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ φορολογούσε τους πολίτες περισσότερο από ότι ξόδευε και αυτό ανακόπτει την ανάπτυξη της οικονομίας. Ο Αλέξης Τσίπρας εναντιώθηκε στο πρόγραμμα της Τρόικα όταν εξελέγη για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2015, αλλά παραδόθηκε σε αυτήν τον Ιούλιο του 2015 και κατόπι πετύχαινε τους στόχους της πιο αποτελεσματικά και από τους δεξιούς προκατόχους του.
Δεύτερο, ο ΣΥΡΙΖΑ πρόδωσε τις αρχές του και τον ελληνικό λαό. Στις 5 Ιουλίου 2015 οι Έλληνες ψήφισαν ‘Όχι’ στο πρόγραμμα της Τρόικα σε εθνικό δημοψήφισμα και υποστήριξαν τη μέχρι τότε σκληρή διαπραγματευτική στάση του Τσίπρα. Μέσα σε μια νύχτα εκείνος πραγματοποίησε στροφή 180 μοιρών και μια βδομάδα αργότερα υπέγραψε την τοξική συμφωνία. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις σήμερα ότι ο Τσίπρας είχε πάρει αυτές τις αποφάσεις νωρίτερα, αλλά προκήρυξε το δημοψήφισμα με σκοπό να το χάσει και μετά να καταγγείλει τον ελληνικό λαό για τη δική του στροφή.
Για τέσσερα χρόνια, ο Τσίπρας εφάρμοσε ένα σκληρό νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα, αλλά προσποιείται ακόμη ότι είναι αρχηγός της «ριζοσπαστικής αριστεράς». Στην εξωτερική πολιτική ανέπτυξε θερμές σχέσεις με τον Ντόλαντ Τραμπ, το Ισραήλ του Νετανιάχου και τη Σαουδική Αραβία. Περιέλαβε μάλιστα στο κόμμα του αρκετούς βουλευτές της σκληρής Δεξιάς από τους Ανεξάρτητους Έλληνες. Αυτά έκαναν το ΣΥΡΙΖΑ να χάσει την ταυτότητά του ως προοδευτικό κόμμα, αποξενώνοντας πολλούς ψηφοφόρους.
Ποια τμήματα της κοινωνίας υποστηρίζουν το ΣΥΡΙΖΑ; Ποιες είναι οι ελπίδες του τώρα; Και ποιους εμπιστεύονται; Γιατί έπαψαν να εμπιστεύονται το ΣΥΡΙΖΑ;
Τα στοιχεία που διαθέτουμε δείχνουν μόνο θραύσματα. Όμως φαίνεται πως ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε τη στήριξη μιας σημαντικής μερίδας της μεσαίας τάξης και των συνταξιούχων. Αυτό είναι κατανοητό, διότι αυτά τα κοινωνικά στρώματα σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος της λιτότητας. Ένα exit poll δείχνει επίσης ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε καλές επιδόσεις στους δημόσιους υπαλλήλους, κάτι που αφήνει να νοηθεί πως το κόμμα έστησε πελατειακό μηχανισμό μέσα στο κράτος μέσα από διορισμούς μελών και υποστηρικτών. Ακόμη σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα στοιχείο των exit poll που δείχνει πως μόλις το 58% εκείνων που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ νιώθουν ότι βρίσκονται «κοντά στο κόμμα». Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει υψηλός βαθμός αποξένωσης μεταξύ των ψηφοφόρων του, κάτι που αντανακλά την έντονη κρίση πολιτικής ταυτότητας του ΣΥΡΙΖΑ ως πρώην αριστερού κόμματος που ταυτίστηκε με το νεοφιλελεύθερο κατεστημένο της ΕΕ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έδωσε μια λάμψη ελπίδας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Η οικονομική κρίση ακόμη υπάρχει. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τη στήριξη των κοινωνικών κινημάτων;
Ο Σύριζα δεν ηττήθηκε την Κυριακή διότι έπεσε θύμα της συνεχιζόμενης ελληνικής κρίσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι θύμα των δικών του κακών πολιτικών επιλογών και της εγκατάλειψης των προοδευτικών κοινωνικών κινημάτων υπέρ της σύμπλευσης με τη νεοφιλελεύθερη λιτότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ίδιος ο Τσίπρας, σημειωτέων, ισχυρίζεται ότι έβγαλε την Ελλάδα από την κρίση. Πρόκειται βεβαίως για αστείο ισχυρισμό, ιδίως όταν η ανεργία βρίσκεται στο 18% και το 8% των Ελλήνων έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό για εξεύρεση εργασίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα συνέχιζε να χαίρει της στήριξης των κοινωνικών κινημάτων, ακόμη και υπό τη συνεχιζόμενη κρίση, αν ο Τσίπρας είχε παραμείνει πιστός στις αρχές του.
Την Κυριακή ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε 31,5% των ψήφων, όμως εξ’ αριστερών του, το ΜέΡΑ του Γιάνη Βαρουφάκη και η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου έλαβαν από κοινού ποσοστό 5%. Και οι δύο αυτοί πολιτικοί ήταν ηγετικές μορφές στο ΣΥΡΙΖΑ και έφυγαν όταν ο Τσίπρας παραδόθηκε στην Τρόικα τον Ιούλιο του 2015. Αυτό υποδηλώνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις τη ΝΔ αν δεν έχανε αυτό το 5% προς τα αριστερά του και άλλους τόσους που δεν πήγαν να ψηφίσουν. Γι’ αυτό τονίζω ότι η ήττα συνδέεται με τη μετατόπιση του Τσίπρα προς τη νεοφιλελεύθερη κεντροδεξιά, όχι με την κρίση.
Ποια ήταν τα σφάλματα του Τσίπρα στην εξωτερική πολιτική; Ήταν αποτελεσματικό το γεγονός ότι ο Τσίπρας δεν εφάρμοσε αντι-ιμπεριαλιστικό πρόγραμμα;
Ο Τσίπρας κατέστησε την Ελλάδα ντροπιαστικά εξαρτημένη από τον Ντόλαντ Τραμπ, την κ. Μέρκελ και το Ισραήλ του Νετανιάχου. Ένα αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής είναι η καταστροφική Συμφωνία των Πρεσπών, που αναγνώρισε την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας με το νέο όνομα «Βόρεια Μακεδονία» και ενέταξε το κράτος αυτό στο ΝΑΤΟ. Η απόφαση αυτή εντείνει την αντιπαράθεση ΝΑΤΟ-Ρωσίας και εμβαθύνει το διχασμό στα Βαλκάνια.
Ο Τσίπρας όχι μόνο απέτυχε να υιοθετήσει μια αντι-ηγεμονική εξωτερική πολιτική. Στην πραγματικότητα ακολούθησε την πιο επιθετική φιλο-ηγεμονική εξωτερική πολιτική που γνώρισε η Ελλάδα από το 1974. Εγκατέλειψε την παραδοσιακή στήριξη της χώρας προς του Παλαιστίνιους, δεν είχε απολύτως καμία ατζέντα ανθρωπίνων δικαιωμάτων - ανάγοντας όλη την εξωτερική πολιτική του σε «γεωπολιτική» - και πούλησε όπλα στη Σαουδική Αραβία εν μέσω του βρώμικου πολέμου της χώρας αυτής με την Υεμένη. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ένας σκληροπυρηνικός παρεμβατιστής που αντιπροσωπεύει μια ακροδεξιά αμερικανική κυβέρνηση, έχει κατ’ επανάληψη επαινέσει τον Τσίπρα διότι έφερε τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις «στο καλύτερο σημείο τους για δεκαετίες». Φοβάμαι πως ο πρέσβης έχει δίκιο.
Τι πρέπει να κάνει η ελληνική αριστερά; Υπάρχει δυνατότητα ώστε αυτή να δράσει συλλογικά; Τι πρέπει να διδαχτεί η ελληνική αριστερά από αυτήν την κατάσταση;
Η ελληνική αριστερά έχει πολλά να διδαχθεί από αυτήν την κατάσταση, ιδίως τη στιγμή που δεν κατάφερε να προσελκύσει τους αποξενωμένους ψηφοφόρους που βλέπουν το ΣΥΡΙΖΑ να εγκαταλείπει όλες τις προγενέστερες θέσεις του. Την περασμένη Κυριακή, η αποχή των ψηφοφόρων ήταν 42%. Υπάρχει ένα σχεδόν 5% του εκλογικού σώματος που ψήφισε το ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο του 2015, αλλά είναι σήμερα τόσο απογοητευμένο, ώστε δεν πήγε να ψηφίσει καθόλου, ούτε και για τα κόμματα εξ’ αριστερών του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, όπως το ΜέΡΑ και την Πλεύση Ελευθερίας. Ένα τρίτο αριστερό κόμμα, η ΛΑΕ, που περιλαμβάνει πολλούς πρώην υπουργούς του ΣΥΡΙΖΑ οι οποίοι παραιτήθηκαν τον Ιούλιο του 2015, έλαβε μόλις 0,3% την Κυριακή – και έχει πρακτικά αφανιστεί.
Είχα στο παρελθόν προτείνει την συνεργασία αυτών των κομμάτων με σκοπό να δημιουργηθεί ένας ισχυρός πόλος αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ. Δυστυχώς, οι υπαρκτές προγραμματικές διαφορές τους διογκώνονται από αντικρουόμενες ομαδικές και προσωπικές στρατηγικές, αποτρέποντας έτσι κάθε προοπτική συνεργασίας. Δεδομένου του φρικτού παρελθόντος του Τσίπρα στο να εξαπατά τους προοδευτικούς ψηφοφόρους, ο ΣΥΡΙΖΑ τα πήγε πολύ καλύτερα την περασμένη Κυριακή από ότι θα περίμενε κανείς. Κατά τη γνώμη μου, ο πιο σημαντικός παράγοντας πίσω από αυτό το αποτέλεσμα είναι η κομματική διάσπαση στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ.
Ποιες είναι οι προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας από τη νέα κυβέρνηση;
Η νέα κυβέρνηση έχει υποσχεθεί πράγματα που δεν μπορεί να υλοποιήσει, όπως η ανάπτυξη του 4% σε συνθήκες σκληρής λιτότητας. Αλλά οι ψηφοφόροι είναι τόσο αγανακτισμένοι με τον οπορτουνισμό του Τσίπρα, ώστε προτίμησαν να ψηφίσουν ένα κόμμα από το οποίο τουλάχιστο ξέρουν τι να περιμένουν. Η ημιλαϊκιστική προπαγάνδα του ΣΥΡΙΖΑ έχει παρουσιάσει τη ΝΔ ως ακροδεξιό κόμμα. Αυτό φυσικά δεν αληθεύει. Η ΝΔ είναι μία τυπική περίπτωση συντηρητικής κυβέρνησης, με εξίσου ισχυρή ακροδεξιά και εξίσου ισχυρή κεντροδεξιά πτέρυγα.
Η τραγωδία για την ελληνική κοινωνία όμως είναι ότι έχει πάψει πλέον να επιτρέπει στον εαυτό της να έχει οποιεσδήποτε προσδοκίες. Για μακρό χρονικό διάστημα, μια κριτική μάζα μετατοπιζόμενων ψηφοφόρων έχει τα μάτια της στραμμένα στο παρελθόν, στρέφοντας την ψήφο της «κατά» της εκάστοτε κακής προηγούμενης κυβέρνησης παρά «υπέρ» ο,τιδήποτε νέου. Η τάση αυτή ανακόπηκε στιγμιαία όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ανήλθε για πρώτη φορά στην εξουσία τον Ιανουάριο του 2015. Όμως ο Τσίπρας έκανε το παν στους πρώτους έξι μήνες της διακυβέρνησής του για να στείλει τη χώρα πίσω στις παλαιοπολιτικές συνήθειες μιας αμυντικής και οπισθοδρομικής πολιτικής. Η Δεξιά επανήλθε στην εξουσία στην Ελλάδα διότι οι αμέτρητες υποχωρήσεις και ανεκπλήρωτες υποσχέσεις του Τσίπρα της έστρωσαν το δρόμο της επιστροφής.
